شهرنشینی:
اهمیت اثرات شهرنشینی بر روابط انسانی
شهرنشینی امروزه در بیشتر کشورهای جهان اهمیتی ویژه یافته است. در کشورهای
در حال توسعه از جمله در ایران هم این مسئله روبه افزایش است. این پیامد
با رشد "سریع جمعیت، تراکم و افزایش آن" در مناطق مختلف شهری روبرو بوده
است. شهرنشینی در کشورهای در حال توسعه و جهان سوم به صورت انفجار آمیز بخش
اصلی و هسته ای شهرها را ازمیان برده است و زاغه ها و زورآبادها و حلبی ها
و احداث مساکن غیر بهداشتی و غیر قانونی را در محلات فقیر نشین که چون
قارچ از زمین می رویند به وجود آورده است.
شهرنشینی به صورت امری نابهنجار در کشورهای در حال توسعه به گسترش "حاشیه
های فقر، اتلاف انرژی،ترافیک،آلودگی هوا و محیط، تخریب فضای سبز، گسست
روابط انسانی، تعارضات رفتاری، شدت گرفتن اختلالات عصبی و سایرآسیب های
اجتماعی" کمک شایانی کرده است.درواقع « 1- در شهرهای بزرگ که به دلیل
شهرنشینی وسیع افزایش بی رویه جمعیت را مورد مشاهده قرار می دهیم، دیده می
شود که در حوزه روابط انسانی هیجان رفتاری، آشفتگی، نگرانی، ترس از
اعتماد، ارتباط تشویش گونه و اضطراب رفتاری در بین شهرنشینان روبه فزونی
است. به طوری که اغلب شهروندان به سمت ارتباط کشمکش گونه همراه با فشارهای
روانی زندگی روزمره شان سوق یافته است. 2- رشد بی رویه جمعیت در شهرها،
بسیاری از روابط شهروندان با یکدیگر را دچار ضعف،نگرانی و بی میلی نسبت به
رابطه با دیگران کرده است.3- این پیامد اجتماعی باعث شده که بخشی از
ارتباطات اجتماعی و تعاملات متقابل در شهرها معطوف به جرایم و بزهکاری
گردد، به خصوص در شهرهای بزرگ،از جمله در ایران این پدیده در دهه های اخیر
روبه فزونی یافته است و حتی در حال افزایش است. که به نوبه خود از گسترش
شهرنشینی ریشه گرفته است و در بین گروه های سنی نوجوان و جوان این تعاملات
آسیب زا بیشتر روبه افزایش است.4- شهرنشینی با شکل گیری بحران روابط
ناسالم انسانی و اجتماعی، در بروز انحرافات جنسی، انواع اعتیاد به مواد
مخدر، مصرف مشروبات الکلی، بسط روحیه سود جویی و سوداگری و روابط ناسالم و
غلط اقتصادی در شهرها رونق بیشتری دارد. 5- فردگرایی و تکروی در بیشتر
فعالیت ها از جمله ارتباط اجتماعی و انسانی به چشم می خورد، روابط صمیمانه
و چهره به چهره در بین شهروندان کمتر است و احساس انزوا شدت بیشتری دارد. »
( ستوده،1376: 76) بر اساس چنین ویژگی هایی که بیان شد.شهرنشینی فرایندی
است که در آن تغییراتی در سازمان اجتماعی در زندگی از سکونت گاه های انسانی
گرفته تا ابعاد معنوی، رفتاری و عملکردی انسان که این پیامدها حاصل تراکم
افزایش، تراکم، تمرکز جمعیت، مهاجرت بی رویه و... است. در واقع « از نظر
سازمانی، شهرنشینی دگرگونی هائی در ساخت اجتماعی- اقتصادی، ارتباطی انسان و
کارکردهای جمعیتی ظاهر می شود. این جریان تغییراتی را در ساخت فضای داخلی
شهرها بوجود می آورد.... در واقع شهرنشینی فرآیندی است که در آن تغییرات
اجتماعی، نوگرائی و تمرکز جمعیت صورت می گیرد.» ( شکوئی،1372: 113)
شهر نشینی را می توان از شیوه زندگی ساکنین شهر تشخیص داد. میزان تراکم،
تراکم جمعیت، و ناهمگنی جمعیت در یک حوزه شهری، مهاجرت، حاشینه نشینی و...
اثراتی را در روابط اجتماعی میان افراد در طول زندگی روزمره به سرعت ایجاد
می کند و افزایش شرایط تفکیک مردم را ازیکدیگر در تمام عرصه های فرهنگ
مادی و معنوی بوجود می آورد.در نهایت به نوعی جدائی گزینی در بین گروه های
شهروندی منجربه می شود. شهرنشینی با تغییرات ارزشی، رسوم اخلاقی، آداب و
رسوم و رفتارهای جمعیتی، سبک الگوهای ارتباطی بین شهروندان و... همراه است.
این مفهوم در نتیجه یک فرایند رشد شهری نیست بلکه مرحله نهایی و نتیجه
شهرنشینی محسوب می گردد.
در واقع ویژگی های شهرنشینی بر تغییر روابط انسانی نسبت به جامعه روستایی
اثرگذار بوده است.دکتر شیخاوندی این ویژگی ها را اینگونه بیان کرده است« 1-
تراکم(Density) این ویژگی ابتدا افزایش تراکم انسانی و تمرکز مردم را در
یک محوطه محدود در شهرها به صورت روابط ویژه ای بین افراد ایجاب می کند که
نتیجه دگرگونی رفتاری است. همچنین وابستگی به جمعیت بزرگ رابطه های انسانی
به اجتماعات کوچکتر را کاهش می دهد. از بعد دیگر پیوند و ارتباط با جماعت
های بزرگ منجربه اطلاع سطحی از خصوصیات افراد آن شده و آگاهی دقیق بدست نمی
دهد. از منظر دیگر تماس ها و ارتباطات شهرنشینان از لحاظ تعداد زیاد ولی
سطحی، موقتی، غیر صمیمانه و رویاروی را افزایش داده است. علاوه بر این
موارد در محیط شهری فشار ارتباط با گروه خودی کاهش یافته، افراد آزادی عمل
بیشتری برای انجام هر کاری حتی بروز رفتارهای بزهکار و کارکردهای آسیب زا
بدست می آورند. 2- وسعت ( Site) تحت تأثیر وسعت، به دلیل اینکه ارتباطات
انسانی و اجتماعی گسترده شده است، رفتارهای انسانی متنوع تر شده و مجموع
فعالیت افراد چون گسترده تر گردیده است در واقع پیچیدگی نهادینه شده در
روابط و فعالیت افراد جامعه بیشتر مشاهده می شود.3- چندگونگی (
Heterogeneity) با توجه به اینکه شهر مجموعه ای از افرادی است که از نقاط
مختلف با تبار و فرهنگ گوناگون در شهر دور هم جمع می شوند، لذا چندگونگی
ارزش ها و معیارهای اجتماعی در ارتباطات انسانی و اجتماعی شهر جاری شده
است. در حوزه روابط انسانی این چندگونگی در گرایش به تنوع و تخصص، جدائی
محیط ها و فضاهای شهری باعث این شده که روابط انسانی و اجتماعی در هرفضای
شهری به نوع خاصی بروز پیدا کند. بروز روابط انسانی غیر رسمی که به
همبستگی و انسجام اجتماعی جامعه آسیب وارد می کند، در شهرها مورد مشاهده
قرار می گیرد. و...» ( شیخاوندی،1373: 269).
